نیستان

 گاهی برّ به والدین در زمان حیاتشان شیوه‌ی فرزندی است، به آن‌ها محبت می‌کند اما پس از مرگ هیچ یادی از آن‌ها نمی‌کند. دِینی دارند، ادا نمی‌کند. برایشان استغفار نمی‌کند. دِین اعم است از دیون الهی و دیون مردمی. با این‌که در دوره‌ی حیات والدین، بارّ به والدین بوده است اما حال که از دنیا رفته‌اند، به کلی به طاق نسیان می‌گذارد.

 با این‌که در زندگیشان خوب با آن‌ها رفتار کرده است اما بعد از مرگ به کلی آن‌ها را از یاد می‌برد. عکسش هم هست؛ شخصی ممکن است در زمان زندگی پدر و مادر، اعتنایی به آن‌ها ندارد، اهمیتی نمی‌دهد، حرفشان را گوش نمی‌کند، نیکی و احسان به آن‌ها نمی‌کند اما بعد از مرگ آن‌ها به خود می‌آید، شروع می‌کند برای جبران کردن. این شخص بارّ به والدین می‌شود. این موجب نشود کسانی که پدر و مادر دارند بگویند ما حالا به آن‌ها نیکی نکنیم بعد که مردند به آن‌ها نیکی کنیم! این توفیق نصیب همه نمی‌شود که بعد از مرگ والدین در حالی که دوران حیاتشان به آن‌ها بی‌اعتنایی کردند، سراغشان بروند. این توفیقی است که خیلی کم به دست می‌آید. در این روایت توجه به این است که فقط دوران زندگی نیست که برّ به والدین واجب و لازم است بلکه بعد از مرگشان هم توجه به آن‌ها لازم است؛ چون در دوران حیات، آن‌ها فرصتی دارند برای خودشان یک کاری بکنند، بالاخره زنده‌اند، اما بعد از آن که از این نشئه رفتند دیگر از دست آن‌ها هیچ کاری بر نمی‌آید. «إنقَطع عَمله»، این‌جاست که شما باید کمکشان بکنید. این‌جاست که اگر کمبودی، مشکلی دارد، انجام بدهید. در دعای شریف بیست و چهارم از صحیفه‌ی سجادیّه از جمله چیزهایی که جزو وظایف فرزند نسبت به پدر و مادر معین می‌فرماید: «الدُّعا لهما بعد از صلوات است؛ انسان بعد از هر نمازی به والدین دعا کند. این را هرگز فراموش نکنید.» (3)

 

یکی از موضوعاتی که کم‌تر به آن توجه می‌شود، نیکی و برّ به والدین پس از مرگ آن‌هاست. حتی در برخوردها و مکالمات روزمره نیز مشاهده می‌شود که برای مثال در آستانه‌ی روز پدر برخی به دوستانشان می‌گویند که خوشا به حال شما که والدین‌تان در قید حیات‌اند و می‌توانید به آن‌ها خدمت کنید. این نشان می‌دهد که بسیاری از ما به این باور نرسیده‌ایم که برّ به والدین در زمان وفاتشان نیز به قدری با اهمیت است که اگر به دست فراموشی سپرده شود از نظر پروردگار متعال عاق محسوب می‌شویم! البته باید مصادیق نیکی در زمان وفات را نیز شناسایی نماییم و گمان نبریم که صرف اشک ریختن و سر مزار رفتن مرحله‌ی اکمل حسنات است بلکه در مواردی از قبیل نماز خواندن، صدقه دادن، حج نمودن، روزه گرفتن از طرف آنان، ادای دین و اطعام فقرا تجلی می‌کند. در متن روایت نیز به دو مورد اشاره شده است: «یکی ادای دیون و دیگری طلب استغفار»

 دیون مورد اشاره در روایت هم شامل دیون مادی و هم دیون معنوی می‌شود. ممکن است والدین در زمان حیات حق کسی را خورده باشند و مدیون او باشند یا بدهی مالی به شخصی داشته باشند و موارد دیگری از این دست که در زمره‌ی دیون مادی هستند. ممکن هم هست نماز و روزه‌ی قضا یا خمس و حج بر گردنشان بوده و کوتاهی نموده باشند که اگر فرزندان اول؛ در شناسایی و دوم؛ در ادای این دیون تعلل کنند خداوند متعال محبت‌های آنان در زمان حیات والدین را نیز نادیده، خواهد گرفت.

 چرا برّ به پدر و مادر در زمان وفات از چنین اهمیتی برخوردار است؟چون در دوران حیات، آن‌ها فرصتی دارند برای خودشان یک کاری بکنند، بالاخره زنده‌اند اما بعد از آن که از این نشئه رفتند دیگر از دست آن‌ها هیچ کاری بر نمی‌آید. «إنقَطع عَمله»، این‌جاست که شما باید کمکشان بکنید.» درست است که آن‌ها در دوران زندگی هم به لحاظ عاطفی نیاز به توجه فرزندان دارند اما پس از انقطاع از این دنیا، دستشان از انجام کار خیر کوتاه است و این بهترین فرصت است تا فرزندان با فرستادن ثواب اعمال حسنه برای آن‌ها، حداقل بخشی از زحماتی را که والدین در نگهداری و تربیت برایشان کشیده‌اند، جبران نمایند.

 به نظر من اگر بخواهیم با آن‌چه وظیفه‌ی ماست در قبال پدر و مادرها آشنا شویم دعای بیست و چهارم صحیفه‌ی سجادیّه «و کان من دعائه لوالدیه...» (4) بسیار دعای خوبی است. آن‌جا حضرت صلوات خدا را برای والدینش طلب می‌کند و چیزهای زیادی دارد که انسان می‌فهمد آن‌ها چه حقوقی دارند و انسان چه وظایفی را در زمان حیاتشان و چه وظایفی بعد از مرگشان نسبت به آن‌ها دارد.

 انسان بعد از هر نمازی به والدین دعا کند. این را هرگز فراموش نکنید.

 

پی‏نوشت ها: 

1- کتاب الشافی، صفحه‌ی 621؛ اصول کافی ج 2، ص 13 

2- علامه طباطبایى در تفسیر آیه‌ی 36 سوره نساء می‌گوید: «معلوم مى‏شود مسأله‌ی احسان به پدر و مادر بعد از مسأله‌ی توحید، واجب‏ترین واجبات است، هم چنان که مسأله‌ی عقوق (نفرین) بعد از شرک ورزیدن به خدا از بزرگ‏ترین گناهان کبیره است، به همین جهت این مسأله را بعد از توحید و قبل از سایر احکام اسم برده، نه تنها در این آیات چنین کرده، بلکه در موارد متعددى از کلام خود همین ترتیب را به کار بسته است.» (ترجمه‌ی تفسیر المیزان، ج 13، ص 135)

3- روایت یاد شده به همراه ترجمه و توضیح رهبر معظم انقلاب در 6/7/89 بیان شد.

4- حضرت زین العابدین(علیه السلام) در بیش‌ترین فرازهای این دعا به زیبایی به وظایف فرزند در حق والدین اشاره می‌نماید که بخش‌های مختصری را برای نمونه می‌آوریم و بر شیعیان است که با مراجعه به صحیفه‌ی سجادیّه آن را مطالعه و روی کلماتش تأمل نمایند: «خدایا، پدر و مادر مرا به بزرگ‌داشت و درود خویش مخصوص گردان. ای مهربان‌ترین مهربانان. خدایا، در دلم انداز که هر وظیفه را که در برابر ایشان بر عهده‌ی من است، بشناسم و آگاهی از آن وظیفه را، به کمال، در من فراهم آر و چنان کن که آن‌چه را به من الهام کرده‌ای، به کار بندم و توفیق ده تا آن‌چه بینش آن را به من داده‌ای، به جای آورم و چیزی از آن‌چه به من آموخته‌ای، فرو نگذارم و اعضای بدنم از پرداختن به آن‌چه مرا الهام کرده‌ای، در نمانَد.» 

«خدایا، چنان کن که من از پدر و مادرم چنان بیم نمایم که از پادشاه خودکامه و به آن دو هم‌چون مادری بس مهربان و دلسوز نیکی کنم و فرمانبرداری از پدر و مادر و نیکی کردنِ من در حقّ ایشان را برای من از خواب در چشم خواب آلودگان شادی‌آورتر و از آب خنک در کام تشنگان گواراتر ساز، تا خواهش ایشان را بر خواهش خود ترجیح دهم و خرسندی آنان را بر خرسندی خود مقدم دارم و نیکی آن دو در حق خودم را بسیار بینم، اگر چه اندک باشد و و نیکی خود در حق آنان را اندک بینم، اگر چه بسیار بُوَد.... خدایا، چنان کن که پس از هر نماز خود و در هر زمان دیگری از شب و در هر ساعتی از روز، به یاد آنان باشم...»